Rik Vera: "Ik ben een futuroloog"

Tenminste, zo word ik vaak aangekondigd, net voor ik het podium opstap: “Rik Vera, futuroloog.”

Thuis heb ik een glanzende kristallen bol die ik voor weinig geld bij Alibaba heb gekocht. Made in China. Ik kijk er elke ochtend in. In die bol en in de toekomst. Ik doe dat terwijl ik nippend aan een intense espresso mijn lichaam en geest probeer op te starten. U kijkt op uw smartphone en ik kijk in mijn glazen bol. Daarom ben ik een futuroloog en u niet.

Handig ding, zo'n bol. Ik keek er de eerste paar maanden bijvoorbeeld gretig naar de winnende nummers van de volgende superpot van Euromillions. Ik won die elke keer. Tot het saai werd. Na een poosje begon ik me af te vragen wat ik deze keer met die scheepslading geld zou doen. Ferrari’s, poepsjieke villa’s, de helft van New York en een resem private jets kopen begon me uiteindelijk te vervelen. Ik begon dan maar een leven als futuroloog.

Nu check ik bij die eerste espresso in dat kristallen ding, wat ik het publiek die avond ga vertellen. Vandaag zag ik bijvoorbeeld dat op 31 oktober 2043 een buitenaardse invasie zal plaatsvinden, gevolgd door vliegende auto's in de middag en plaatselijk onweer in Antwerpen. Het onderwater pretpark ‘New Atlantis' - voorheen ‘De Randstad’- wordt op 2 maart 2063 door een wereldberoemde futuroloog geopend die dat -bij deze - al in 2023 had voorspeld en die dag niet toevallig 100 wordt. Ik schreef het alvast in mijn agenda: '2 maart 2063, New Atlantis'. In het voorprogramma, zo zag ik, treedt het komische hologram trio Trump-Putin-Johnson op. Diezelfde dag zal de interplanetaire KLM-116689 tijdens de vlucht naar Mars twee uur vertraging oplopen, omdat er een tussenstop op de maan gemaakt moet worden. Een dronken passagier.

En u denkt so what? Zelfs als dat zo zou gebeuren, wat heb ik er aan? Moet ik nu pakweg in Arnhem grond kopen waarop ik in 2063 strandstoelen kan verhuren? Of moet ik alvast het webdomein www.newatlantis.com vastleggen? En wat met Mars?

Als ik in de voorbije jaren de wild stuiterende toekomstvoorspellers op de podia zag ergerde ik me over dat oeverloze opsommen van alle blingbling die de toekomst zou brengen, goed of slecht. Boem en bhaam en tsjakaaah en nog eens boem, bang, boemboem. Klapper na klapper na klapper. Een vuurwerk.

Net zoals je de vrolijke en de droeve clowns hebt, het je twee soorten toekomstvoorspellers: de vrolijke utopisten en de trieste dystoptisten.

1. De utopische. Als ik net als u al die fantastisch utopische verhalen over 2020 had moeten geloven, zou ons lichaam nu vol chips zitten, hadden we geen paspoort of creditkaart meer nodig, zouden we constant met Augmented Reality brillen op onze neus rondwandelen, zouden winkels zich geheel automatisch aanpassen aan onze voorkeuren als we er zouden binnenkomen, zou de dokter aanbellen 10 minuten voor dat fatale hartinfarct, zouden ziekenhuizen en pillen overbodig zijn, net als 95% van alle beroepen, maar er komen allerlei nieuwe, vertellen ze ons vol dolle vreugde- het moet allemaal leuk blijven in de toekomst-. In die utopische toekomst zouden autonome voertuigen mijn kleinkinderen naar school, het ballet en het voetbal brengen en mij lekker ontspannen van het ene podium naar het andere. We zouden filevrij pendelen in drones die zoemend van de ene naar de andere kant van de stad vliegen. Ik kijk in 2023 achter het stuur van mijn auto in de file teleurgesteld om me heen en zie niets van dat alles. Het jaar 2020 bracht ons wel een pandemie en die was vreemd genoeg niet voorspeld.
   
   Geen nood. De utopisten stuiteren gewoon dolenthousiast verder alsof ze een overijverige drilboor hebben ingeslikt: het superformiweldigeindefantakolosachtige 2020 is nu 2040 geworden. Het publiek stuitert naar buiten en vraagt zich daarna af wat ze hiermee nou moeten. Wat hebben we geleerd vandaag? Niets.
   
   

2. De dystopische. Zij komen naargeestig het podium op, bleek, met hoge schouders en met het wijsvingertje in de lucht en ze zijn pas blij (een contradictie) als iedereen ook naargeestig wordt en liefst ‘The Horror’ gillend de zaal uit stormt, zoeken naar verlossing van al het toekomstige kwaad. Ze kijken bozig naar het publiek en nog boziger naar de grote boze toekomst die als een monster op ons afstormt. Een toekomst die erger wordt dan de hoe Jheronimus Bosch in 1504 'De Hel' schilderde. Ze vertellen in geuren (solfer en azijn) en kleuren (2 kleuren grijs) dat het allemaal de schuld is van de vermaledijde technologie die vanuit San Francisco en China komt aanwaaien. Ze vertellen over een wereld waarin algoritmes ons tot zielloze wezens hebben gemaakt, onderworpen aan robots die ons onder controle houden en die elke emotie bestraffen. Het gaat gebeuren, voorspellen ze, op een woensdag in het jaar 2043. Kunstmatige intelligentie gaat dan voor genadeloze God spelen en zal zich ontdoen van die plaag die de natuur verwoest: de mens. AI, zo vertellen zij ons, wordt onze laatste uitvinding. Hun slides zijn duister, kil en angstaanjagend. Het publiek komt teneergeslagen naar buiten en vraagt zich af wat ze hiermee nou moeten. Wat hebben we geleerd vandaag? Niets.
   

“De toekomst voorspellen is een hachelijke bezigheid. Als ik -geheel miraculeus- exact zou kunnen vertellen hoe de wereld er in pakweg 2063 zal uitzien, zou dat zo ongeloofwaardig zijn, dat u me zou uitlachen en misschien zelfs meteen zou laten opsluiten in een gekkenhuis. Echter, als u me meteen op mijn woord zou geloven, ben ik zeer zeker dat wat ik voorspeld heb, amper 40 jaar later compleet belachelijk zou blijken te zijn en veel te conservatief.”

Dit zijn ongeveer de woorden van Arthur C Clarke, science fiction schrijver van o.a. het wereldberoemde ‘A Space Odyssey’, uitgesproken in 1964. De toekomst valt niet te voorspellen en als je het al zou kunnen, zou niemand het geloven.

De heer Clarke, zei ook: “Over één ding ben ik wel zeker: de toekomst wordt absoluut geweldig”.

In 1985 voorspelde de film ‘Back To The Future’ het jaar 2015. Intussen ligt 2015 al een poos achter ons en kunnen we nagaan hoe accuraat die Hollywoodiaanse voorspellingen waren: allemaal zeer geloofwaardig en toch spectaculair, zoals bijvoorbeeld dat vliegende skateboard. Maar ondanks alle Hollywood blingbling voelt 2015 in die film erg ouderwets 1985.

Wat we immers missen zijn die twee gigantische gamechangers die in het werkelijke 2015 ons leven en samenleven helemaal bepaalden: het internet en de smartphone. Ja, zegt u, maar wie had in 1985 kunnen voorspellen dat we constant met het internet verbonden zouden zijn en verslaafd aan een draagbaar schermpje waarin de wereld huist? Niemand had zich in 1985 die wereld kunnen voorstellen. Neen toch? Of wel??

Die Arthur C Clarke was me er eentje. Eerst zegt hij in een BBC programma dat de toekomst voorspellen behoorlijk onmogelijk is, waarna hij de toekomst ver voorbij het jaar 2000 (het heden dus) huiveringwekkend correct weet te voorspellen. In 1964. Wow, denkt u, dus het kan wél, de toekomst voorspellen. Ik moet u teleurstellen, net als u en ik, had de heer Clarke geen glazen bol. Alibaba bestond nog niet. Niemand kan de winnende combinatie van de superpot van de volgende Euromillions voorspellen. Wie dat wel beweert, is een kwakzalver.

In zijn voorspellingen benoemt de heer Clarke niet heel precies het internet, de smartphone, remote working of de metaverse Hij schetst wel indrukwekkend correct “een wereld waarin we in constant contact kunnen zijn met iedereen waar ook op aarde, waarin we vanop om het even welke plaats bijna elk beroep zullen kunnen uitoefenen en waarbij ‘commute’ (zich verplaatsen), zal vervangen worden door ‘communicate’ waarna de wereld zal gekrompen zijn tot éen punt.”

Ik kijk naar mijn smartphone en denk: ja. Ik heb de hele wereld in mijn eigen hand.

Tijdens mijn 1 of 2-daagse lectures aan bedrijven en hun leiders voor London Business School, waarin ik het heb over ‘alternative futures’, laat ik de deelnemers ‘The SuperPower Exercise' doen. Ik verdeel de 25 tot 50 deelnemers in groepjes van 5 tot 10 mensen en geef hen de volgende opdracht: als uw tafel éen bovenmenselijke superkracht zou kunnen hebben, welke zou dat dan zijn (en zorg ervoor dat u daarmee de andere tafels van de kaart veegt). Ik geef hen ook de kans om ‘kryptonite’ te bedenken, iets dat ze de andere tafels ‘schenken’ om zo met nog meer zekerheid te winnen.

De bedoeling van deze oefening is dubbel. Dat blijkt uit de vragen die ik na al hun presentaties stel.

1. Hoeveel van dat kryptonite zit in je eigen organisatie (en hoe ga je dat er uit krijgen, want het maakt je machteloos)

2. Is die bovennatuurlijke superkracht echt bovennatuurlijk, of is die, mits inspanningen niet waar te maken? En is dat niet waar het in business om draait.

Wat opvalt, als je ‘Back to The Future ‘ bekijkt en wat je bijna lijfelijk voelt, is het verpletterende besef dat als je een klein detail verandert in het verleden, dat gigantische gevolgen zal hebben in het heden en dat je terug reist naar een ander heden waaruit je vertrokken was. Het is echt hilarisch, nietwaar? Als we de mogelijkheid zouden hebben om terug te gaan in de tijd, zouden we o zo voorzichtig zijn om zelfs maar het kleinste detail te veranderen. We zouden bang zijn dat de vlinder die we per ongeluk aanraken, een kettingreactie van gebeurtenissen in gang zal zetten die het hele heden verandert. Terugkeren naar een compleet ander heden dan wat we hebben achtergelaten? Dat klinkt als een bizarre tijdlus waarin we terecht zouden komen.

Best grappig: we lijken te vergeten dat we in het heden, op dit exacte moment, voortdurend de toekomst aan het vormgeven zijn. Elke actie die we ondernemen, elk besluit dat we nemen of juist niet nemen, heeft het potentieel om de loop der gebeurtenissen in de komende dagen, maanden of zelfs jaren te veranderen.

Ironisch genoeg realiseren we ons niet dat we vandaag de dag, met elk klein ding dat we doen, eigenlijk de toekomst aan het bepalen zijn. We zijn zo geobsedeerd door het idee dat het verleden kwetsbare en onverwoestbare verbindingen heeft met het heden, maar we lijken het heden zelf te negeren. We vergeten dat de keuzes die we nu maken, hoe triviaal ze ook lijken, zich als een sneeuwbal door de tijd kunnen verspreiden en een enorm effect kunnen hebben op wat er nog komen gaat.

Vreemd genoeg, willen we, om precies te weten wat we vandaag zouden moeten doen, naar de toekomst reizen. Omdat we dat niet zomaar kunnen, luisteren we dan maar naar de voorspellende futuroloog, zo lijkt. Maar naar analogie met het verleden, zullen precies de dingen die je doet of niet doet op basis van die ‘voorkennis’ de toekomst veranderen en daardoor je voorkennis tenietdoen.

Het zou absoluut zinloos zijn als we naar de toekomst zouden kunnen vliegen, even een kijkje nemen en dan terugkomen om te weten wat we moeten doen. Immers, zodra we dat doen, zouden onze acties onmiddellijk invloed hebben op de loop der gebeurtenissen. Het is als een domino-effect van paradoxen en chaos!

Stel je voor dat je naar de toekomst vliegt en ontdekt dat er een enorme ramp staat te gebeuren. Je denkt, "Ah, ik zal dit voorkomen!" en probeert de nodige stappen te ondernemen om het te voorkomen. Maar door te weten wat er gaat gebeuren en te proberen het te voorkomen, heb je nu de toekomst veranderd! Dus, in plaats van een ramp te voorkomen, heb je nu misschien een grotere ramp veroorzaakt of misschien is wat je deed wel de oorzaak van de ramp die je wilde voorkomen. Gefeliciteerd, je hebt het vlindereffect in werking gezet waarvan je het einde niet kan voorspellen. Tenzij door terug naar de toekomst te reizen. Back to The Future dus..

Laten we eerlijk zijn, als we allemaal naar de toekomst konden reizen en precies wisten wat we moesten doen, zou de wereld een complete puinhoop worden. Stel je voor dat iedereen probeert de uitkomst te manipuleren op basis van hun eigen behoeftes en voorkennis. Dat is pas dystopisch.

We kunnen nog een paar uur filosoferen over reizen in de tijd en de oneindige paradoxen die dat met zich meebrengt, of we kunnen voor de eenendertigste keer naar het geweldige ‘Interstellar’ kijken, maar we schieten er niets mee op. Tenzij…

Tenzij we hierdoor pas echt beseffen dat de toekomst gemaakt wordt in het verleden van die toekomst en dat dat verleden dus het heden is. Dat alles wat we vandaag doen of niet doen, bepaalt hoe de toekomst eruit zal zien. Precies daarmee houdt een futuroloog zich bezig: de geschiedenis van de toekomst.

In werkelijkheid zijn futurologen geen circusact en ze hebben ook geen glazen bol. Ze voorspellen de utopische of dystopische toekomst niet. Ze zijn zelfs niet zozeer met de toekomst bezig. Wel met het verleden van die toekomst.

Waarom kon Arthur C Clarke zonder kristallen bol toch zo goed voorspellen hoe het er in de toekomst aan toe zou gaan? Door te kijken naar het verleden en het heden en dan naar de toekomst. Die toekomst staat niet ineens voor je deur. De dingen die in 2035 te gebeuren staan, komen zelden uit het niets opgedoken, ze zijn een resultante van alles wat eraan vooraf ging.

Waar anderen zich bezig houden met de tip van de ijsberg, de dingen die we waarnemen en zien, zoeken anderen uit wat onder het oppervlak van die dingen zit. Je kent dat beeld: de tip is maar een heel klein onderdeel van de ijsberg. Futurologen kijken verder. Ze analyseren de zeestromingen, ze bekijken de windrichting en alle mogelijke factoren die de koers van de ijsberg gaan bepalen. Als bedrijf ben je immers onderweg met je Titanic en dus is het belangrijk om te weten hoe de ijsberg gaat bewegen.

Dat is wat Clarke deed: hij analyseerde gewoon de trends en ontwikkelingen die hij om zich heen kon waarnemen en op die manier probeerde hij een idee te krijgen van wat er mogelijk in de toekomst zou kunnen gebeuren. Op die manier slaagde hij erin om inzicht te krijgen in de richting waarin de samenleving, technologie en andere aspecten van ons leven zich zouden kunnen ontwikkelen. Futurologen begrijpen dat de toekomst onzeker is en dat er talloze factoren zijn die van invloed kunnen zijn op de uitkomst van gebeurtenissen. Futurologen maken gebruik van een breed scala aan bronnen om hun inzichten te verkrijgen.

Zelf bestudeer ik bijvoorbeeld graag de geschiedenis om te begrijpen hoe bepaalde trends in het verleden zijn ontstaan en zich hebben ontwikkeld. Ik analyseer ook huidige trends en patronen in verschillende domeinen, zoals technologie, economie, samenleving, politiek, milieu…. Door deze informatie te combineren, probeer ik mogelijke toekomstscenario's te identificeren. Dat heet scenario-planning: het creëren van verschillende plausibele scenario's op basis van verschillende aannames en variabelen. Deze scenario's kunnen verschillende uitkomsten en mogelijke gevolgen bevatten, afhankelijk van de combinatie van factoren die zich kunnen voordoen. Het doel van scenario-planning is niet om de toekomst nauwkeurig te voorspellen, maar eerder om verschillende mogelijkheden te verkennen en na te denken over de implicaties ervan. Precies het spel met de variabelen is zeer leerrijk, omdat het helpt te weten welke kleine veranderingen grote gevolgen kunnen hebben en hoe die ‘te sturen’.

En de toekomst? Natuurlijk houdt een futuroloog zich ook bezig met het identificeren van opkomende technologieën en innovaties, dat was een van de passies van Clarke, de science fiction schrijver.

Kortom, futurologen houden de ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en technologie nauwlettend in de gaten en proberen de potentiële impact ervan op de samenleving te begrijpen. Dit stelde hen in staat om te speculeren over hoe deze nieuwe ontwikkelingen de manier waarop we leven, werken en communiceren zouden kunnen veranderen. Daarom kon Clarke de wereld na het jaar 2000 huiveringwekkend goed voorspellen. Alsof hij een kristallen bol had.

Wat heb ik eraan, denkt u misschien, als ik kom luisteren naar ‘Rik Vera, de futuroloog'. U hebt geen kristallen bol, Rik, u gaat me niet overdonderen met blingbling voorbeelden. U gaat het wel hebben over de stroming die de route van de ijsberg bepaalt en niet over de ijsberg zelf, maar kan ik daar wat mee doen achteraf? En wat dan precies? Want die toekomst, pffff, ik heb genoeg op mijn bord liggen. Vandaag. Die toekomst, dat zie ik dan wel.

Jammer genoeg staat de wereld niet stil. De wereld om ons heen verandert snel en steeds sneller. Vandaag wordt de traagste dag voor de rest van je leven en het bestaan van je bedrijf. De toekomst stormt steeds sneller op ons af, omdat de stromingen steeds sneller gaan en omdat er veel samenkomen, lijkt de uitkomst steeds minder voorspelbaar en tegelijkertijd voelen we dat de verandering groter en ingrijpender zal zijn dan ooit tevoren en er morgen al kan zijn. Het wordt een tsunami.

Stel u voor dat uw businessmodel het volgende is: strandstoelen zetten en verhuren op een overvol strand. Links en rechts van u hebt u concurrenten die hetzelfde doen. U probeert stiekem een rijtje extra te kunnen zetten, maar verder bent u opgesloten in uw business model. Om een hoger rendement te halen kan u kleinere stoeltjes zetten dichter bij elkaar of u kan kiezen voor heel dure en luxueuze stoelen. Het betekent wel dat u maar oog hebt voor twee dingen: uw stoelen en die van de concurrenten. Als u op een dag opkijkt, omdat u merkt dat er wat aan het gebeuren is, staat een giga golf op het punt uw strand weg te spoelen en vraagt u zich af waarom u die niet zien komen hebt. Daarmee kan de futuroloog u helpen. Hij doet niet mee aan de strandstoelen, hij vertoeft voortdurend op de oceaan. 

Futurologen spelen een belangrijke rol voor bedrijven in een snel veranderende wereld. Ze bieden vanaf hun tochten over de oceaan inzicht in toekomstige trends, ontwikkelingen en disruptieve veranderingen die van invloed kunnen zijn op de bedrijfsstrategieën en besluitvorming.

Dit is wat een futuroloog kan doen voor bedrijven:

1. Anticiperen op verandering: Futurologen helpen bedrijven om vooruit te denken en zich voor te bereiden op toekomstige veranderingen. Ze identificeren opkomende trends, technologieën en sociaal-culturele verschuivingen die van invloed kunnen zijn. Dit stelt bedrijven in staat om proactief te reageren en hun strategieën tijdig aan te passen.

2. Innovatie stimuleren: Futurologen inspireren en stimuleren innovatie binnen bedrijven. Door toekomstige mogelijkheden en disruptieve technologieën te verkennen, kunnen ze ideeën genereren die kunnen leiden tot nieuwe producten, diensten of bedrijfsmodellen. Ze helpen bedrijven om buiten de gebaande paden te denken en nieuwe kansen te identificeren die anders mogelijk over het hoofd zouden worden gezien.

3. Risicobeheer: Futurologen helpen bedrijven bij het identificeren en beheren van risico's die voortkomen uit toekomstige veranderingen. Ze analyseren mogelijke scenario's en geven inzicht in de potentiële gevolgen van beslissingen en veranderingen in de markt. Dit stelt bedrijven in staat om strategische keuzes te maken met een beter begrip van de risico's en beloningen die ermee gepaard gaan.

4. Klantgerichtheid: Futurologen helpen bedrijven om de behoeften en verwachtingen van toekomstige klanten te begrijpen. Door demografische trends, consumentengedrag en opkomende marktsegmenten te onderzoeken, kunnen ze bedrijven helpen bij het ontwikkelen van producten en services die aansluiten bij de veranderende behoeften van de klant. Dit helpt bedrijven om relevant te blijven en concurrentievoordeel te behalen.

5. Lange-termijnstrategieën: Futurologen dragen bij aan het ontwikkelen van langetermijnstrategieën voor bedrijven. Ze helpen bij het identificeren van toekomstige groeimogelijkheden, het plannen van investeringen en het bepalen van de koers voor duurzame groei. Dit stelt bedrijven in staat om hun middelen effectief te alloceren en zich aan te passen aan de veranderende omgeving.

Ik gebruik de ‘SuperPower Exercise” na al ruim 8 jaar en dus heb ik al minstens 8 jaar maal 30 sessies per jaar maal gemiddeld 7 groepen superpowers gehoord. Meer dan 1500 antwoorden dus. En toch wacht ik nog steeds op die éne groep die met deze komt: ik wil terug kunnen vliegen in de tijd om de fouten die we in het verleden gemaakt hebben, te kunnen herroepen en deze keer, met wat we nu weten de juiste beslissing te nemen.

Rik Vera is auteur, futuroloog, business filosoof, coach en in de eerste plaats inspirerende keynote spreker. In alles wat hij doet stelt hij de mogelijkheden die de toekomst voor bedrijven biedt centraal. Bijvoorbeeld door middel van zijn lezingen en boeken over ondernemerschap, leiderschap, marketing, extreme customer centricity, sales en digitale innovatie. Rik moedigt organisaties aan om met een andere blik naar de toekomst te kijken. Angst vervangt hij met praktische tools die ingezet kunnen worden om waarde toe te voegen in de nieuwe wereld.