Rudy van Belkom: Waarom is er zo weinig kritiek op de StemWijzer?

De StemWijzer van ProDemos heeft deze verkiezingen een recordaantal gebruikers weten aan te trekken. Maar liefst 7,8 miljoen Nederlanders maakten gebruik van deze online stemhulp. En lieten zich door deze tool dus informeren bij hun partijkeuze. Toch wordt deze stemhulp nauwelijks kritisch bekeken.

De afgelopen jaren zijn er naast de StemWijzer verschillende stemhulpen bijgekomen, zoals het Kieskompas. Ook zien we steeds meer thematische stemhulpen opkomen, zoals de Cannabis Stemwijzer en de Boerderij Kieswijzer. Wat mij betreft een goede ontwikkeling. Ik zie het namelijk als een signaal dat mensen bereid zijn zich inhoudelijker te oriënteren. Politicologen waarschuwen nu echter voor deze kleinere stemhulpen; ze zouden niet allemaal even nuttig zijn. Kritiek op de StemWijzer blijft echter uit.

De meeste traditionele stemhulpen, zoals de StemWijzer, maken gebruik van stellingen (eens/oneens). Binaire stellingen kunnen echter enorm misleidend zijn. Zo geven politieke partijen in deze stemhulpen vaak aan dat ze het ergens mee eens zijn, maar beredeneren ze in hun toelichting dat ze het oneens zijn. We zijn het eens: maar, mits, tenzij, als…etc. Dat geeft een enorm vertekend beeld in het stemadvies. Een simpele ‘eens’ of ‘oneens’ doet daarbij geen recht aan de complexiteit van de realiteit. Het is niet de vraag óf we meer moeten investeren in bijvoorbeeld defensie, de vraag is waarín we moeten investeren. Dat is namelijk nogal bepalend voor een goede afweging.

Politicologen noemen thematische stemhulpen ‘te eenzijdig’. Politiek zou meer zijn dan een specifiek onderwerp. Naast het feit dat dit een enorme open deur is (niemand suggereert namelijk dat thematische stemhulpen een alternatief zijn voor algemene kieswijzers; het is overduidelijk een aanvulling), is de StemWijzer ook niet volledig. In de 30 stellingen ging er niet één over digitalisering/technologie. Ik ontwikkelde daarom de Technologie Kieswijzer. De Technologie Kieswijzer maakt bewust geen gebruik van stellingen. Op de vraag of er meer gedaan moet worden om onze online privacy te waarborgen, zal iedereen het eens zijn. Zowel burgers als partijen. Dat zegt dus niet zoveel. De echte vraag is: hoe kan onze online privacy het best gewaarborgd worden? Op die vraag zijn verschillende antwoorden mogelijk. Moet er een verbod komen op de handel in persoonsgegevens? Moet de wetgeving rondom dataverzameling strenger gehandhaafd worden? Moeten burgers hun eigen data kunnen beheren? Moeten we ons minder focussen op het eigendom of de handel van ruwe data en meer kijken naar wat overheden en bedrijven met afgeleide data doen? Of hoeven we niet in te grijpen, vanuit de gedachte dat iedereen zelf verantwoordelijk voor het beperken van de risico’s?

Om hier een goede keuze in te maken, moet je goed nadenken. En dat is juíst de bedoeling. Voor veel mensen is dit lastig, omdat ze het liefst álles willen. Ik wil ook het liefst minder wegenbelasting betalen en betere wegen, maar dat werkt in de praktijk niet zo. De vraag is ook niet wat de enige oplossing is, maar wat de beste oplossing is. Een verbod op de handel in persoonsgegevens is een fundamenteel andere aanpak dan burgers meer verantwoordelijkheid geven, wat weer compleet iets anders is dan strengere handhaving. Keuzes maken is nu eenmaal lastig, maar niemand heeft gezegd dat politieke vraagstukken eenvoudig zijn.

Juist doordat de Technologie Kieswijzer geen gebruik maakt van binaire stellingen (eens/oneens), maar per onderwerp 5 uiteenlopende oplossingen voorlegt kunnen we veel genuanceerdere uitspraken doen. In plaats van de vraag óf we meer moeten doen aan het bestrijden van bijvoorbeeld desinformatie, kunnen we zien hoé Nederlanders denken dat we dit het beste kunnen aanpakken. Dat biedt een uniek inkijkje in de politieke smaak van Nederland.

Interessant daarbij is dat de ‘escape-opties’ nauwelijks gekozen worden. Bij iedere vraag wordt de mogelijkheid geboden om niet in te grijpen, omdat het probleem wordt overschat of het de verantwoordelijkheid van mensen zelf is. Deze opties worden nauwelijks gekozen. Niet door burgers en niet door partijen. Je zou kunnen stellen dat mensen genuanceerder reageren, als ze genuanceerde opties voorgelegd krijgen. Een binaire stelling sluit immers elke nuance uit en draagt in dat opzicht dus bij aan verdeling.

Dit inzicht wordt ook bevestigd in de Provincie Kieswijzer die ik in 2019 samen met de Persgroep ontwikkelde. Wanneer mensen de stelling voorgelegd krijgen of we meer windmolens moeten bijbouwen, dan zijn veel mensen geneigd om het daarmee oneens te zijn, omdat ze bang zijn dat de windmolens in hun eigen achtertuin belanden. Wanneer je vraagt wáár windmolens het best geplaatst kunnen worden, zijn mensen veel toegeeflijker. Dan geven veel mensen aan dat het prima is wanneer deze langs de kust of snelwegen worden geplaatst. Veel minder mensen kiezen dan voor de optie ‘niet bijbouwen’, blijkt uit een analyse van de 1,2 miljoen gebruikers.

Het wordt dus tijd dat ook de traditionele stemhulpen onder de loep worden genomen. Zodat we bij de volgende verkiezingen nóg wijzer kunnen stemmen.

Benieuwd naar meer over Rudy van Belkom? Bekijk hier zijn sprekersprofiel!